قالیبافی از جمله هنرهای اصیل و ارزشمندی است که سابقه ای طولانی در ایران دارد.این هنر اصیل با فرهنگ کهنسال این مرز و بوم پیوندی ناگسستنی داشته و در گذر قرنها یکی از دستاوردهای مهم ایرانیان محسوب شده و در حال حاضر جزئی از زندگی و فرهنگ جامعه ایران اسلامی است.در این مقاله به بررسی فرش ایلام می پردازیم.
بدون تردید فرش ایلام علاوه بر ابعاد اقتصادی آن مظهری از هنر ملی و میراث فرهنگی کشور ایران بوده و حفظ و حراست و بسط و گسترش آن یک وظیفه ملی برای تمامی جامعه ایرانی هست
.
بین آثار تاریخی، طرح‌ها و نقشه‌های فرش اصیل ایرانی نمایانگر ابعاد فرهنگی این صنعت و بیان کننده نو آوری،خلاقیت و اوج شکوفایی هنر روستائیان و طبقات محروم جامعه است. که با کمترین امکانات در طی قرنها به آفرینش جلوه های شگفت انگیز آن پرداخته اند.
قالیبافی ابتدا در میان ایلات و قبایل چادرنشین که کار اصلی و عمده آنان دامداری بود پدیدار شد . و این مردمان پس از فراگیری فن بافتن ،ابتدا بافت گلیم و بعدها بافت قالیچه‌های پشمی را فرا گرفتند.با کشف قالیچه معروف پازیریک، عقیده باستانشناسان بر این است . که فرش پرزدار و گره دار بیش از ۳ تا ۴ هزار سال است که در ایران بافته می‌شده است.
نقطه اوج قالیبافی در ایران شاید بتوان دوره صفویه نامید. چرا که در این دوره کارگاههای قالیبافی شاهی در اقصی نقاط بر پا شده بود . و بازرسانی بر کار این کارگاهها نظارت می‌کردند و قالیهای بافته شده در این دوره زینت بخش موزه‌های دنیا است.
در طی بررسی مکتوبات موجود در زمینه قالی بافی،مطلبی درباره قالیهای منطقه ایلام بدست نیامد.چنانکه از مطالعات آنها بر می‌آید. این است که دست بافتهای اولیه کردی از تاریخ و قدمت چندانی برخوردار نبوده و به حدود صد سال گذشته باز می‌گردد.
قابل ذکر است که مردم این مناطق کردنشین بدلیل سنت‌های عشایری دارای محصولات متنوعی از دست بافتها هستند.نقوش قالی کردی منطقه ایلام(با توجه به تطبیق آنان با دست بافتهای عشایری فارس و لری)برداشتی ضعیف از دست بافتهای قشقایی است.
به احتمال قوی این مسئله دلیل کوچ عشایری به دیگر مناطق غرب کشور است.در این جایجایی‌ها بافنده طرح را دیده و آن را در خود به کار می‌گرفته و یا از فرش دیگری عیناً بافته است.البته پرداختن موشکافانه به فرش ایلام نیاز به پژوهشی جداگانه دارد.
مواد اولیه قالی: ۱-پشم ۲-ابریشم ۳-پنبه ۴-نخ چله
انواع نخ چله:۱- پنبه ای۲-ابریشمی۳-پشمی
در استان ایلام در قالیهای کردی تنها از نخ پنبه ای استفاده می‌کنند.
این مطلب را نیز از دست ندهید: اصول نگهداری از فرش ماشینی و کم کردن هزینه ها
ابزار قالی بافی:
۱-دار قالی:
دار افقی-دار عمودی ابزار‌هایی مانند قلاب-دفه-شانه-قیچی-کاردک از دیگر وسایل مورد نیاز برای بافت قالی است
نحوه بافت: نوع گره در قالیهای امروزی منطقه ایلام ترکی بافت بوده و رج شماره قالیها از ۴۵ تا ۶۵ رج است.روش بافت قالی به این صورت بوده که بعد از گلیم بافی ساده قالی با نخ پنبه ای پود گذاری شده و بعد از پودگذاری در هر رج یک پود سفت و نازک با دست از میان چله عبور داده می‌شود.لازم به ذکر است بعد از اتمام هر رج اضافه پودها قیچی می‌شوند. انواع نقشه‌ها قالی ۱-ربعی یا ۴/۱ ۲-نیمی یا ۲/۱ ۳-تمام یا سراسری ۴-واگیره قالیهای کردی قالیهای اصیل و قدیمی هستند که نقش آن نسل به نسل تا به امروز باقی مانده است.
آنچه مسلم است در نقوش فرش های کردی ایلام نفوذ نقش مایه‌های لری و قشقایی کاملاً هویدا است . و با قالیچه‌های منطقه عرب نقاط مشترک دارد. قالیبافان منطقه ایلام از پشت قالیها قدیمتر گره‌ها را شمارش کرده و به همان تعداد روی چله قالی جدید گره زده می‌شو.د در بعضی از موارد بافنده نقش مایه‌های را به فرش ایلام اضافه یا حذف می‌کند.
سخن پایانی
با وجود تنوع بسیار زیاد تولید کنندگان فرش، ممکن است پیدا کردن فروشنده‌ای که فرش های ایلام را با کیفیت بسیار بالا و قیمت مناسب به فروش برساند، کمی مشکل باشد. زیرا انتخاب فرشی که مواد اولیه به کار رفته و بافت آن از کیفیت بالایی برخوردار باشد، از اصلی‌ترین دغدغه‌های هر فردی است که قصد خرید فرش دستباف را دارد.
